Σύρος
Το νησί των 3 πολιτισμών.
Ο Αρχαίος Σύριος Πολιτισμός - Από τον πρωτοκυκλαδικό πολιτισμό έως τον Φερεκύδη .Ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ., η Σύρος υπήρξε σημαντική εστία του κυκλαδικού πολιτισμού, του πρώτου δηλαδή ελληνικού πολιτισμού (Σύρου –Κέρου), ο οποίος σηματοδοτεί την έναρξη του ευρωπαϊκού και κατ’ επέκταση όλου του δυτικού πολιτισμού. Ο πολιτισμός αυτός, εκτός από πρωτοπόρος και ιδιαίτερα προοδευτικός, ήταν και ανεπτυγμένος. Από τις αρχές της τρίτης π.Χ. χιλιετίας, ο οικισμός της Χαλανδριανής υδρευόταν μέσω μαρμάρινων σκαλιστών αγωγών από την μέχρι και σήμερα ενεργό πηγή του Λυγερού, καθώς και τα μαρμάρινα πιάτα ή τα εξαίρετης τέχνης κεραμικά τελετουργικά τηγανόσχημα που βρέθηκαν στους τάφους της περιοχής. Στη συνέχεια, η ομηρική εποχή βρίσκει μία πλούσια και ευτυχισμένη Σύρο, για να φθάσει έτοιμη να γεννήσει και αναθρέψει, κατά τον έκτο π.χ. αιώνα έναν Φερεκύδη.
Ο μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός της καθολικής Σύρας
Η νήσος του Πάπα, όπως χαρακτηριστικά την ονομάζουν οι Ευρωπαίοι των τελευταίων αιώνων πριν την Ελληνική επανάσταση, φιλοξενεί νέες εστίες διάδοσης και εξάπλωσης του δυτικού πολιτισμού. Τα καθολικά μοναστήρια, μέσω του κλήρου, ιερέων, μοναχών, καλογραιών κ.λπ. και με την οργάνωση αδελφοτήτων στα πρότυπα των αντίστοιχων δυτικών, επιδίδονται με ζήλο μέχρι και σήμερα, στην παιδεία, στην πρόνοια, στην κοινωνική οργάνωση, στην πολιτισμική εξέλιξη των νησιωτών.
Πριν την επανάσταση, η Σύρα είναι έδρα προξένων σημαντικών Ευρωπαϊκών κρατών που εμπορεύονται στην ανατολική μεσόγειο και τη μαύρη θάλασσα Οι αστοί της Χώρας αξιοποιούν και εκμεταλλεύονται το λιμάνι, αναπτύσσουν εμπόριο, αποκτούν πλοία και μεταφέρουν τα προϊόντα, τόσο της Σύρας όσο και των άλλων νησιών στα λιμάνια της Μικράς Ασίας, και του Εύξεινου πόντου. Η εισοδηματική ανισότητα και η εξ’ αυτής προκληθείσα κοινωνική υπεροχή των αστών, προκάλεσε την αγανάκτηση των χωρικών, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει, το 1814, επτά χρόνια πριν την εθνική επανάσταση, στην Χώρα , όπου διέμεναν όλοι, η πρώτη κοινωνική επανάσταση, αυτή ανάμεσα στους χωριανούς και τους αστούς της Σύρας. Η ανάπτυξη όμως της αστικής τάξης, σε συνδυασμό με την παρουσία και δραστηριότητα των καθολικών μονών, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την εγκατάσταση των διωγμένων από τις εστίες τους, λόγω της μεγάλης απελευθερωτικής ελληνικής επανάστασης του 1821, εμπόρων, ναυτικών, λογίων και άλλων Ελλήνων
Ο Νεοκλασικός πολιτισμός της Ερμούπολης
Κατά την επανάσταση του 1821, η προστατευόμενη από τη δύση Σύρα, δημιούργησε το εκπληκτικό πολεοδομικό θαύμα της ίδρυσης της Νεοκλασικής Ερμούπολης, της πρώτης ελληνικής «ευρωπαϊκής» πόλης, το πρώτο δείγμα αστικοποίησης της νεώτερης Ελλάδας και συνέβαλε καθοριστικά στην πολιτιστική ανάπτυξη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους
Στη νέα πόλη, την Ερμούπολη, άρχισε η ανάπτυξη του σύγχρονου ελληνικού αστικό-βιομηχανικού και ναυτικού πολιτισμού. Στα συριανά ναυπηγεία κτίστηκαν (ναυπηγήθηκαν) τα πρώτα ελληνικά ατμόπλοια, τα πρώτα μεταλλικά σκαριά. Εδώ αναπτύχθηκαν οι τόσες βιομηχανίες, οι τόσες εμπορικές επιχειρήσεις, τα τόσα ιδιωτικά και δημόσια εκπαιδευτήρια, νοσοκομεία, φαρμακεία, ορφανοτροφεία και άλλα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Στην πόλη του Κερδώου αλλά και Λογίου Ερμή, ακούστηκαν οι πρώτες όπερες, οπερέτες, έργα του διεθνούς θεατρικού ρεπερτορίου και αναδείχθηκαν οι πρώτες ντίβες του ελληνικού σύγχρονου θεάτρου όπως η Κοτοπούλη, η Κυβέλη, η Παπαδάκη. Σύμφωνα με τον κ. Στεφάνου, ο παροιμιώδης πλούτος της πόλης αποτυπώνεται στην αρχιτεκτονική κληρονομιά της, στα μέγαρα, τα αρχοντικά, τα βιομηχανικά κτίρια, τους δρόμους, τις πλατείες, τον πολεοδομικό εξοπλισμό, αλλά και στις συνήθειες τις συμπεριφορές, και τον τρόπο ζωής. Τέχνες, γράμματα, ψυχαγωγία, ιδρυματική δραστηριότητα δωρεές κληροδοτήματα χάρισαν στην Ερμούπολη τον τίτλο του πρώτου αστικού κέντρου της αναγεννημένης Ελλάδας προτού ακόμα αυτή ελευθερωθεί.
